Kendi DNA’mız veya genlerimiz üzerinde yasal patent hakkımız var mı?
Kendi DNA’mız veya genlerimizin orijinal dizilimi üzerinde yasal bir hak iddia edebiliyor muyuz? Mesela bebek tasarımında kullanılması için parayla satabiliyor muyuz?
Genetik buluşların patentlenme sorunsalı konusunda Türkiye’de herhangi bir yasa, yönetmelik vs. var mı bilmiyorum ancak amerika’daki en yüksek mahkeme supreme court’un insan geni doğa’nın bir parçasıdır ve üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia edilemez, herhangi bir patent işlemi yapılamaz şeklinde bir kararı mevcut. Ancak firmaların yapay olarak sentezledikleri gen dizilimleri için patent almaları yönünde engel yok. (kaynak)
Genetik mühendisliğiyle elde ettikleri gen dizilimlerine, DNA dizilimlerine patent alıp, insan embriyosuna eklenmek istenen özellikler için ücret talep etmenin hukuki yolunu arayan firmalara kanunlar mani oluyor. Zigot üzerinde gen modifikasyonu gibi şeyler şimdilik yasadışı. ancak bunun gelecekte böyle olup olmayacağı tartışmaya açık bir konu. örneğin bebeğinizdeki bir sağlık ya da doğuştan rahatsızlık crispr vs. gibi metodlarla tedavi edilebilir ancak buradaki etik çizgisinde sınırın da nereden çizileceği de önemli.
Örneğin bebeğinizin gelecekte kansere yakalanma riskini 10 kat azaltan geni ekletmek isterseniz 10000 dolar, boyu en az 190 cm olsun isterseniz 10000 dolar, renkli gözlü 5000 dolar, jawline sahibi olsun diyorsanız 7000 dolar gibi ücretler karşılığında bebeğinizin genlerine müdahale ettirmek mümkün olabilir. Tabii bu genler patentli olursa fiyatları muhtemelen daha da pahalı olacaktır. Yabancıların designer baby dedikleri husus şimdilik pratikte yasak olduğu için uygulanmıyor. Amerika’da sadece bilimsel çalışmalar için buna izin veriliyor. Gerçekten bebek sahibi olmak ise mümkün değil. (kaynak)
Bu olayın bir diğer boyutu da sizlerin mahremiyeti, mevcut yasalara göre dna’nızdan bazı genlerin kopyalanmasını ve başkaları tarafından kullanılmasını engelleyen, bunu yasaklayan bir düzenleme de yok. Bu durumunda yine aynı mahkeme kararından ötürü sizin üstün DNA’larımız gelecekte bazı hastalıkların tedavisi ya da kozmetik nedenler için kullanılırsa bu genlerin orijinal sahibi olarak üzerinde maddi manevi herhangi bir hak iddia edemiyorsunuz.
Bu konuyu sanatçı larry miller http://www.onlyonelarrymiller.com/ adresinde dile getirmiş. hatta sitesinde konuyla ilgili esprili bir sertifika şablonu da yayınlamış
Neticede çok karışık ve etik açıdan gelecekte uzun tartışmalara neden olabilecek bir konu. kürtajın bile tartışıldığı ortamda ise toplumlar henüz bu kadarına hazır değil.