Nasreddin Hoca Kimdir?
Nasreddin hoca, 1208 yılında Eskişehir ili Sivrihisar ilçesinin Hortu köyünde doğmuştur. Köy imamı olan babasının adı Abdullah, anasının adı Sıdıkadır. Asıl adı Ahi Evren’dir.
Öğrenimine Hortu’da başladı. daha sonra fıkıh okumak için Konya’ya geldi. Burada ünlü islam bilgini Seyyid Mahmut Hayrani’nin öğrencisi oldu. Sonra Akşehir’de öğretmenlik yaptı. Evlendi, çoluk çocuğa karıştı. 1243’te Kösedağ savaşı’nda Selçuklular, Moğollar’a yenilince Moğollar’ın hakimiyetine girip Halk sıkıntılı zamanlar geçirdi. Timur’la ilgili anlatılan fıkralar aslında Timur’un atalarıyla ilgili olduğunu tahmin edilmektedir. 1284 yılında Akşehir’de öldü. (başka bir kaynakta 1261 yılında moğollar’a karşı savaşırken öldü, akabinde esprili hikayeleri talebeleri tarafından yayıldı). Tabii ki bu bilgiler kanıtlanmış değildir.
Bunun yanında birçok ülkede farklı isimlerle benimsenmiştir. Uygurlar, nesirdin efendi; acemler, nesreddin; yunanlar, anastratdin; gagavuzlar, nastradin; tatarlar, nesreddin oca; türkmenler, ependi; tacikler, efendi; azeriler ise molla nesreddin şeklinde kullanarak bahsetmektedir.
Ülkemizde hoca ile ilgili Pertev Naili Boratav, Eflatun Cem Güney, Samim Kocagöz ve Aziz Nesin gibi yazarlar çalışmalar yapmıştır. Biz okullarda hep hocanın insanların bencil bakış açısını daha bencil şekilde yüzlerine vurduğunu gösteren güzel hikayeleriyle tanıdık fakat arşivlerde burada bile yazılamayacak müstehcenlikte hikayeleri de olduğunu öğrendik. Aslında bizim kültürümüzde fazlaca olan bu durum; din adamlarının, dindar denilen insanların kahvehanelerde rahatça küfürlü konuşmalarıyla bağdaşlaştırılabilir.
Nasreddin Hoca’nın Kişiliği
Nasreddin Hoca, insanlara doğru yolu gösteren, iyilikleri bildiren ve kötülüklerden sakındıran bir kişiydi. Bu işi yaparken kendisine has bir yol tutmuştur. Böylece hakkın anlatılması ve cemiyetteki bozuk yönlerin düzeltilmesi için, meseleyi halkın anlayacağı bir üslub ile dile getirmiştir. Latifeleri hikmet ve ibret doludur.
Fıkraları dilden dile dolaşmış, sonraları git-gide yayılmış ve zamanla bir takım değişikliğe uğramıştır. Bu sebeple kendisine ait olmayan bazı fıkralar ona mal edilerek anlatılmıştır. Yapılan ilmi çalışmalar, onun ilim ve edeb sahibi bir veli olması, söz konusu sıradan basit fıkraları söylemediğini açıkca göstermektedir.
Ayrıca, Nasrettin Hoca´nın efsanevi bir kişi değil, on üçüncü asırda Anadolu Selçukluları zamanında yaşamış salih bir müslüman olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çünkü onun nükteleri, bir insanın başından geçen gülünç hadiselerin ifadesi değil, görünüşte güldürücü aslında ince hikmetleri dile getiren, düşündürücü latifelerdir.
Türk milletinin zeka inceliğini en iyi şekilde yansıtan bu nüktelerin belirli vasfı Allah’ın emir ve yasaklarını bir latife üslubu ile bildirmesidir. Bu fıkraların toplandığı eserlerden biri, Londra´da British Museum´da. Haza Terceme-i Nasreddin Efendi Rahme başlıklı yazma eserdir.
Nasreddin Hoca, toplumu her yönüyle çok iyi tanımış, insanların aile, komşuluk, dostluk, ticari münasebetlerine ait cemiyette gördüğü eksik yönleri düzeltmek ve nasihat etmek maksadıyla nüktelerle dile getirmiş, düşünmeye, doğruya sevk etmiştir. Öte yandan Nasreddin Hoca fıkraları, batı dillerine de çevrilmiştir.
Sonuç olarak, Nasreddin Hoca fıkra/hikayelerinde fazlaca içeriğe müdahale olmakla beraber aslolan oldukça kısa olmalarıdır. Bir de hikayeleri okudukça birçoğu günümüz şartlarında anlamsız gelebilir fakat 1200’lü yıllarda oldukça anlamlı olabilir diye düşünmekteyim. O zamanın değer yargıları kim bilir, nasıldı? Okurken bu da hikayemi dediğim çok var, hatta fazlası öyle ama birçoğu da günümüzde bile geçerliliğini koruyan insanları küçük düşüren, bencillik, sömürücülük, misafir ağırlama ve misafirliğe gitme kurallarını öğreten hikayeler. Nasreddin hoca hikayelerini/fıkralarını okurken amaç gülmek değil, düşünmek olmalıdır diye yorumlayarak noktamı koyuyorum.